Wyrywkowa kontrola trzeźwości pracowników to temat wzbudzający wiele kontrowersji. Z punktu widzenia prawnego jest ona niedopuszczalna z uwagi na bezwzględne stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (decyzja z dnia 27.06.2019 r.). Temat ten wrócił jak bumerang po wypadku autobusowym w Warszawie, w którym zginęła jedna osoba, a we krwi kierowcy znaleziono substancje psychoaktywne.
Pojawiło się w tym czasie wiele opinii na temat konieczności wprowadzenia kontroli prowadzących pojazdy, w celu zapewnienia bezpieczeństwa pasażerów prowadzonych przez firmy transportowe. Trudno się z tym nie zgodzić, ponieważ z publicznego transportu zbiorowego korzysta codziennie blisko 9 milinów Polaków, a każdy zdaje sobie zapewne sprawę jakim zagrożeniem może być kierujący pojazdem pod wpływem alkoholu czy narkotyków szczególnie kiedy prowadzi tak duży środek transportu. Może zatem warto byłoby się pochylić jeszcze raz nad tematem wyrywkowej kontroli trzeźwości? Rozważania dotyczące tej tematyki przedstawiamy w poniższym artykule.
Obecny stan prawny nie dopuszcza możliwości przeprowadzania wyrywkowej kontroli trzeźwości pracowników. Wniosek taki wynika z treści art. 17 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Na tej podstawie, stan trzeźwości pracowników można sprawdzać wyłącznie, kiedy spełnione są łącznie dwa warunki:
Czyli badanie przez np. policję wobec uzasadnionego podejrzenia kierownika zakładu…
W związku z licznymi zapytaniami pracodawców w tym zakresie Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych wydał decyzję w tej sprawie, w której stwierdził, że informację o tym czy ktoś jest nietrzeźwy należy traktować jako informację o stanie zdrowia. A co za tym idzie, nie należy tutaj szukać podstawy prawnej uprawniającej do przetwarzania w dodanym art. 221b Kodeksu pracy, który obowiązuje od 4 maja 2019 r.
Przypominamy, że określa on, że tzw. dane szczególnych kategorii, w tym o zdrowiu, pracodawca może przetwarzać, gdy pracownik bądź kandydat do pracy wyrazi na to zgodę i z własnej inicjatywy przekaże takie dane. A skoro pracodawca nie może w tym przypadku przetwarzać danych osobowych pracownika wykluczone są jednocześnie wyrywkowe i prewencyjne badania pracowników alkomatem. Dodatkowo warto podkreślić, że przedmiotową decyzję Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych poparło w dniu 16.09.2019 r. Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Prowadzenie pojazdu (a tym bardziej miejskiego autobusu) pod wpływem alkoholu bądź środków odurzających stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia a nawet życia pasażerów. Niestety, w obecnym stanie prawnym przewoźnicy oraz operatorzy nie posiadają narzędzia do wykluczenia osób niezdolnych do prowadzenia pojazdów. Warto w tym miejscu zwrócić jednak uwagę na dwa interesujące przepisy prawne.
Pierwszy z nich to art. 207 Kodeksu Pracy, który określa, że pracodawca zobowiązany jest przede wszystkim do […] zapewnienia rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy […].
Dodatkowo warto zwrócić uwagę na art. 6 ust. 1 lit. d Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (RODO), który stanowi: […] przetwarzanie jest niezbędne do ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby fizycznej […].
Czy zatem wyrywkowe badania trzeźwości nie klasyfikują się jako ochrona żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą lub innej osoby fizycznej?
W naszej opinii – jak najbardziej tak. Czy prowadząc wyrywkową kontrolę trzeźwości pracodawca nie chroni kierowcy niejako przed samym sobą zapewniając bezpieczeństwo także innym osobom fizycznym (w tym przypadku pasażerom)? Tutaj odpowiedź także jest twierdząca. Uważamy, że sfera prywatności nie może przysłaniać racjonalnego dbania o bezpieczeństwo, zdrowie a nawet ludzkie życie. Dlatego też uważamy, że w tak newralgicznych gałęziach gospodarki, takich jak transport publiczny czy przy pracach szczególnie niebezpiecznych (np. w kopalniach czy hutach), pracodawca powinien mieć możliwość weryfikacji stanu trzeźwości pracownika. Naturalnie, powinno się to odbywać z zachowaniem podstawowych zasad prywatności (np. w możliwie odosobnionym miejscu). Jednakże z całą pewnością tego typu wyrywkowe kontrole przyczyniłby się do ograniczenia wypadków przy pracy. Należy pamiętać, że nietrzeźwy pracownik to nie tylko zagrożenie dla siebie samego, ale i dla całego zakładu pracy. Czy jest inny sposób na zabezpieczenie pracodawcy, pracowników oraz innych osób, które mogłyby ucierpieć w wyniku wykonywania czynności zawodowych przez pracownika?
Należy wskazać na rozbieżności w stanowiskach specjalistów. Każdy z nich zwraca uwagę na niezbędność uregulowania tej kwestii wprost w prawie. Jednakże wskazują na różne podstawy, które mogłyby zapewnić możliwość pracodawcy dokonania weryfikacji stanu psychofizycznego pracownika. I tak, niektórzy wskazują, że odpowiednie zapisy umieszczone w Regulaminie pracy w danym zakładzie dają możliwość wykonania badań, inni natomiast wskazują, że podstawą do dokonania takich badań będzie prawnie uzasadniony interes pracodawcy w myśl art. 9 ust. 2 lit. b RODO. Zupełnie inną kwestią jest to czy pracodawca może samodzielnie, bądź poprzez osobę do tego przez niego upoważnioną, wykonać takie badanie. Zdania są także w tym przypadku podzielone.
Jak ważny jest to temat wskazują nie tylko głośne zdarzenia z Warszawy dotyczące kierowców wożących pasażerów pod wpływem narkotyków ale także niedawna sytuacja mająca miejsce 31 sierpnia br. Pasażerka powzięła wątpliwości co do stanu trzeźwości kierowcy autobusu i odebrała mu kluczyki. Jak się okazało, po przyjeździe Policji na miejsce zdarzenia, kierowca miał 2 promile (sic!) alkoholu w wydychanym powietrzu. Dodamy, że autobus był wyposażony w alkomat który nie uniemożliwił pijanemu kierowcy uruchomienie autobusu. Nie koncentrując się wyłącznie na kierowcach, podkreślamy, że takie sytuacje mogą zdarzać się w każdej gałęzi gospodarki i zakładzie pracy, publicznym czy prywatnym. Zatem, podkreślamy wagę toczącego się sporu, wskazując na wyraźną potrzebę wypracowania stanowiska (i to jak najszybciej!).
13 lipca 2020 r. odbyło się posiedzenie Zespołu Roboczego ds. kontroli trzeźwości w miejscu pracy zorganizowane z inicjatywy Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Z komunikatu dostępnego na stronie Biura Rzecznika dowiadujemy się, że już w styczniu br. rozpoczęły się prace legislacyjne mające zmierzać do rozwiązania tej kwestii.
Każdy przypadek prowadzenia pojazdu pod wpływem alkoholu lub środków odurzających stanowi olbrzymie zagrożenie dla życia i zdrowia uczestników ruchu drogowego. Co więcej, może przyczynić się do spowodowania katastrofy w ruchu lądowym. Czy musi zatem dojść do kolejnej tragedii z udziałem pasażerów aby dać przewoźnikom i operatorom narzędzia „na już” do wykluczenia osób zażywających narkotyki lub będących pod wpływem alkoholu z działalności przewozowej?
Zachęcamy do zapoznania się z materiałami udostępnionymi poniżej:
Autor: ITLS oraz Eryk Brodnicki (Centrum Audytu Bezpieczeństwa)
